Dessau Bauhaus binasının çatısında hocalar, 1926. Josef Albers, Hinnerk Scheper, Georg Muche, László Moholy-Nagy, Herbert Bayer, Joost Schmidt, Walter Gropius, Marcel Breuer, Wassily Kandinsky, Paul Klee, Lyonel Feininger, Gunta Stölzl ve Oskar Schlemmer.
Bauhaus 1919 Nisan'ında Weimar'da Walter Gropius tarafından kuruldu. Gropius'un kaleme aldığı kuruluş manifestosu ve programı da aynı ay yayınlandı. Bauhaus'un arkasında, 1836'da Londra'daki School of Design'ın kurulmasından itibaren İngiltere'de peş peşe açılan tasarım okulları var. 20. yüzyıl başındaki "Bilimsel ve Teknolojik Devrim"in, endüstriyel üretimde Fordizmin ve Taylorizmin estetik tercümeleri diyebileceğimiz, rasyonalist, konstrüktivist sanat hareketleri var: Başta Rus konstrüktivizmi, Theo van Doesburg'un De Stijl, Le Corbusier ve Ozenfant'ın pürizm akımları. Bir de 1907'de açılan Werkbund var. Werkbund, sanatla sanayiyi, kapitalizmle kültürü bağdaştırmaya uğraşan, iş adamlarıyla bürokratların kurduğu bir birlik. Zaten Bauhaus, Belçikalı van de Velde'nin 1906'da Weimar'da kurduğu sanat ve tasarım okulunun başına Gropius'un geçmesiyle ve bu okulun tedrisatı üzerine kuruluyor. Van de Velde, İngiltere'de sanatla zanaatin, sanatla tasarımın birliğini savunan Arts & Crafts hareketinin takipçisi, ülkesinde Art Nouveau'nun ("modern stil") kurucularından.
Baştan Gropius sosyalizm havarisi. 1917 Rus ve 1918 Alman devrimlerini destekliyor, hatta Bauhaus'u bir konsey (bir sovyet) misali örgütlemekten söz ediyor. Eğitimin başında olan Johannes Itten ise bir mistik ve romantik. İlerde bütün dünyada mimarlık eğitiminin kılavuzu olacak Temel Tasarım (Vorkurs) dersi onun buluşu. 1923'te eğitim felsefeleri konusunda Gropius'la aralarında çıkan çatışma üzerine, görevini Rus konstrüktivizminin kurucularından Moholy-Nagy'ye bırakıyor. Bu tarihten sonra Bauhaus, sanat-zanaat birliği yerine sanat-sanayi birliğine yöneliyor ve Fordizmi, Taylorizmi, endüstriyel üretimi ve kitlesel tüketimi destekliyor. Bu doğrultuda tasarımın standartlaştırılmasına sarılıyor. Standartlaşma sayesinde insan hayatının da düzene sokulabileceğine ve bir makine gibi işlevselleşebileceğine inanıyor. Piyasanın da buna göre yapılandırılabileceğini düşünüyor ve çağdaş reklamcılık, "markalandırma" gibi "iletişim tasarımı" disiplinlerinin önünü açıyor. Kısacası baştan ideali olan "topyekûn sanat eseri" (gesamtkunstwerk) yerine, topyekûn bir sembolik iktidar dili geliştiriyor. 1932'de Berlin'e taşınan ve başında Mies van der Rohe olan Bauhaus, Nazi baskısıyla bir yıl sonra kapanıyor. Buna karşın, Mies ve Gropius da dahil Bauhausçular Nazi yönetimiyle çalışmakta sakınca görmüyorlar. Ve Bauhaus felsefesi ve estetiği Hitler Almanya'sında yükselmeyi sürdürüyor. Ancak Gropius'un ve Mies'in ABD'ye göçerek mimarlık hocalığına başlamalarından sonra, Bauhaus, II. Savaş döneminde uyanan "Amerikan modernizmi"nin "uluslararası mimarlık stili"ne dönüşüyor. Ve Okul'un kuruluşundaki sosyalist, devrimci politikalardan tamamıyla saparak, bu politikaları parçalamak üzere örgütlenen Soğuk Savaş'ın "özgür dünya" propagandasına alet oluyor.
Bauhaus'un etkisi Türkiye'de oldukça güçlü ve yaygın. Bunda, Almanya'nın Osmanlı rejimi üzerindeki kültürel nüfuzunun yanı sıra, asıl Nazi yönetiminden kaçan 500 dolaylarında hocanın, Türkiye'ye göçüp üniversitelerde görev alarak başlattıkları eğitimdeki modernleşme hareketi rol oynuyor. "Temel tasarım" dersi bütün sanat, mimarlık okullarına yayılıyor. 1957'de, başlarında Adolf Schneck olmak üzere, Bauhausçu Alman hocalar tarafından, "güzel sanatlar" yerine "uygulamalı sanatlar" öğreten Devlet Tatbiki Güzel Sanatlar Yüksek Okulu kuruluyor. Mimarlık eğitimine yön veren Paul Bonatz, Ernst Egli, Bruno Taut gibi Bauhaus ilkelerine bağlı hocalar tarafından mimarlık eğitimi tasarımlaştırılıyor, işlevselleştiriliyor. Bu hocaların yaptığı tasarımlar özellikle başkent Ankara'ya bir Bauhaus havası katıyor.
Paul Bonatz, Ankara Saraçoğlu Evleri
Ernst Egli, Ankara İsmet Paşa Kız Enstitüsü, 1930
Bruno Taut, Franz Hillinger, Ankara Cebeci Ortaokulu, 1938-39
Bu yukarda değinilen konular, gerek Bauhaus'un 100. yılı dolayısıyla yayınladığımız skop-derginin 14. sayısında, gerekse skop-duyuru'da yer verdiğimiz ve "Tatbikî"nin 50. yıldönümü dolayısıyla 2009'da düzenlenen sempozyumun kitabı Bauhaus: Modernleşmenin Tasarımı - Türkiye'de Mimarlık, Sanat, Tasarım Eğitimi ve Bauhaus'ta geniş olarak işleniyor. "Bauhaus'un 100 yılı" dünyada eşine ender rastlanan yoğunluktaki etkinliklerle anılıyor. Tabii başta, binasını Gropius'un tasarladığı Berlin'deki Bauhaus Tasarım Arşiv Müzesi'nin programı geliyor.
Bauhaus Tasarım Arşiv Müzesi, mimar: Walter Gropius, tasarım tarihi 1964, inşa tarihi 1976-79.
BAUHAUS 100. YIL ETKİNLİKLERİ
Original Bauhaus
6 Eylül 2019 –27 Ocak 2020, Berlinische Galerie, Berlin
Berlinische Galerie’de açılacak bu sergide, Bauhaus’ta üretilmiş ilk tasarım ve sanat ürünleri sergilenecek. Sergide, Bauhaus Tasarım Arşiv Müzesi’nin koleksiyonunun yanı sıra uluslararası koleksiyonlardan ödünç alınan eserler de yer alacak. Sergiyle eşzamanlı olarak “Original Bauhaus Exercises” başlıklı bir kitap yayınlanacak. Ayrıca Bauhaus’taki eğitim yöntemlerini konu alan bir sempozyum düzenlenecek.
the grand tour of modernism
100 Yıl – 100 Mekân
Büyük Modernizm Turu, Almanya’da modernizmin tarihinin izini sürmek üzere, kültür tarihindeki yerlerine dayanarak seçilen 100 modernist yapının ziyaret edileceği bir güzergâh oluşturuyor.
Reflex Bauhaus
Münih, Die Neue Sammlung – The Design Museum
8 Şubat 2019 – 2 Şubat 2020
Bir yıl boyunca açık kalacak bu sergide, tarihsel Bauhaus nesneleri ile çağdaş sanatın diyaloğu izlenecek. Berlin’de yaşayan sanatçı Tilo Schulz’un davetiyle sergiye katılan tasarımcı Ayzit Bostan, şair Barbara Köhler, mimar Anupama Kundoo, besteci Junya Oikawa ve sanatçı Sofie Thorsen, Bauhaus’ta üretilmiş tarihî nesnelerden esinlendikleri eserlerini sergileyecekler. Ayrıca Die Neue Saamlung’un koleksiyonunda bulunan bazı tarihî nesneler ilk defa kamuya gösterilecek: Gunta Stölzl ile Anni Albers’in dokumaları, Christian Dell’in aydınlatmaları, Herbert Bayer ve Lászlo Moholy-Nagy’nin grafik tasarımları, Theodor Bogler ve Otto Lindig’in seramikleri, Alma Buscher ve Ludwig Hirschfeld-Mack’ın oyuncakları, Otto Rittweger ve Wilhelm Wagenfeld’in metal işleri sergilenecek.
Bauhaus: Pioneers of a New World
9 Şubat – 26 Mayıs 2019
Museum Boijmans Van Beuningen, Rotterdam
Bu geniş retrospektif, 1919-1933 yılları arasında Bauhaus’la ilişkisi olmuş 60’tan fazla Hollandalı sanatçı, tasarımcı ve mimarın eserlerine yer veriyor.
Oskar Schlemmer: The Bauhaus and the Path to Modernity
28 Nisan 2019 – 29 Temmuz 2019
Herzogliches Museum, Gotha
Resimden heykele, sahne tasarımından koreografi ve mürale kadar pek çok farklı mecrada çalışmış Oskar Schlemmer’in eserlerine ayrılan bu sergi, sanatçının Bauhaus’ta bulunduğu 1920-1930 yılları arasındaki çalışmalarına odaklanıyor.
Bauhaus und die Fotografie
7 Aralık 2018-10 Mart 2019
NRW-Forum Düsseldorf
10 Mart’a kadar devam eden sergi, László Moholy-Nagy, Erich Consemüller, Walter Peterhans, Marianne Brandt ve Lucia Moholy gibi Bauhaus fotoğrafçılarının eserlerini Thomas Ruff, Dominique Teufen, Daniel Braun, Wolfgang Tillmans, Doug Fogelson, Max de Esteban, Viviane Sassen, Stefanie Seufert, Kris Scholz, Taiyo Onorato & Nico Krebs, Antje Hanebeck ve Douglas Gordon gibi çağdaş sanatçıların eserleriyle biraraya getiriyor. Bauhaus keşiflerinin fotoğrafik imge dilinde yarattığı dönüşümleri, 1930’ların avangard fotoğrafçılarının çağdaş sanat üzerindeki etkilerini inceliyor.
The Whole World a Bauhaus
Elmhurst Art Museum, Elmhurst
23 Şubat – 21 Nisan 2019
“Tüm Dünya bir Bauhaus”, Bauhaus öğrencisi ve hocası Fritz Kuhr’un bir sözü. Bauhaus’un sanat, zanaat ve teknoloji arasındaki sınırları ortadan kaldırma hedefine atıfta bulunuyor. Sekiz bölümden oluşan sergi, 1919-1933 yılları arasındaki Bauhaus üretimlerini siyasi içerimleriyle birlikte ele alıyor.
Bauhaus Müzesi Açılışı
8 Eylül 2019
Bauhaus Museum Dessau
Dessau’daki Bauhaus binasında açılacak yeni Bauhaus Müzesi, bugüne kadar yalnızca bir kısmı kamuya sunulabilen Bauhaus Dessau Vakfı’nın geniş koleksiyonunu bünyesinde barındıracak.
Daha ayrıntılı bilgi için bkz. https://www.bauhaus100.com/programme/