1991’de Sovyetler’in çöküşünün ardından, CIA’in Soğuk Savaş sırasında sanatın politik amaçlara alet edilmesindeki gizli rolü yavaş yavaş ortaya çıkmaya başladı. “Uzun tasma” olarak bilinen bu politika, Jackson Pollock, Robert Motherwell ve Mark Rothko gibi Amerikan sanatçılarının Sovyetler’de sanatçılara uygulanan “katı” kısıtlamalara kıyasla ne kadar yaratıcı olduklarını göstermek amacıyla devreye sokulmuştu.
ABD hükümeti modern Amerikan sanatını komünizmle savaşmada bir yumuşak güç olarak kullanmak istiyordu. Bu girişimlerden en etkilisi, 1950’lerde Avrupa’yı dolaşan “Yeni Amerikan Resmi” başlıklı büyük sergi de dahil olmak üzere birçok kültürel projeye fon sağlayan Kültürel Özgürlük Kongresi’ydi.
Soyut ekspresyonizm gibi Amerikan sanat akımlarının birdenbire yayılıp fonlanması konusundaki şüpheler üzerine, eleştirmen Max Kozloff 1973’te yazdığı bir yazıda bunu “iyicil bir propaganda türü” olarak nitelendirdi. Gelgelelim, CIA’in Soğuk Savaş sırasında Amerikan sanatına fon sağladığı yaygın olarak biliniyorken, aynı dönemde Arap sanatına verdiği destek hemen hiç tartışılmıyor.
Hugh Wilford 2013’te yayınlanan America's Great Game: The CIA's Secret Arabists and the Shaping of the Modern Middle East başlıklı kitabında, “Arabizm yanlısı” Amerikan Ortadoğu Dostları (AFME) adlı kuruluşun CIA’yle ilişkisini ortaya koyuyor.[1]
1951’de AFME’yi kuran 24 Amerikalı’dan biri, İran’da demokratik seçimle göreve gelen Muhammed Musaddık’a karşı 1953’te CIA’in desteğiyle gerçekleştirilen darbede başrolde yer alan istihbarat görevlisi Kermit Roosevelt Jr. idi.
İran Şahı ve kız kardeşi, Washington’daki bir resepsiyonda AFME’nin yönetici müdürü ve eşiyle birlikte. Kaynak: AFME yıllık raporu, 1957-58
AFME’nin hedefi, Kültürel Özgürlük Kongresi’nden farklı olarak, ABD’nin kendi içine dönüktü; ilk yıllık raporuna göre amaçları, “Amerikan kamuoyuna Ortadoğu hakkındaki gerçekleri aktarabilmek”ti. Wilford’un kitabında anlatıldığına göre, Roosevelt CIA fonlarını AFME’ye aktararak "Amerikalıların Arap toplumunu ve kültürünü takdir etmesini sağlamayı, ve ABD’li Siyonistlerin ABD’nin Arap-İsrail çatışması konusundaki politikası üzerindeki İsrail yanlısı nüfuzuna karşı koymayı” hedefliyordu.
CIA fonu sayesinde AFME, öğrenci değişim programları, konferanslar, diplomatik bağların geliştirilmesi ve kültürel etkinlikler gibi faaliyetler gerçekleştirdi. Bir süre sonra da AFME bünyesinde, Arap sanatçılarının ABD’ye gelmesi ve burada sergi açması için fon oluşturan Kültürlerarası İlişkiler Departmanı kuruldu.
AFME Kahire bürosunda bir öğrenci (solda oturan), Amerika’da bir üniversitede eğitim görmek için burs başvurusunda bulunuyor. Kaynak. AFME yıllık raporu
AFME’nin sponsorluğuyla Kültürlerarası İlişkiler programı kapsamında gerçekleştirilen Fars şarkıları ve dansları etkinliği. Sanatçılar, soldan sağa: Pouri Golestani, Rıza Rızazade, Anthony “Bijan” Şay, Susan Abraham. Kaynak: AFME yıllık raporu, 1957-58
1954’te AFME, Irak’ın en ünlü sanatçılarından Cevad Selim’in eserlerinden oluşan gezici bir sergi, konferans dizisi ve medya programını finanse etti; sergi için Selim’in 21 resim ve deseni ile yedi heykeli Bağdat’tan getirtilip Portland, Philadelphia, Pittsburgh ve Chicago’da gösterildi. Gezici etkinlikler, AFME’nin Ortadoğu Evi olarak bilinen New York’taki yeni merkez ofisindeki sergiyle sona erdi (AFME 1958’de Washington DC’ye taşınacaktı).
1955’te AFME, Suriye’den Fatih Müderris, Mısır’dan Jirair Palamudyan ve Salah Tahir (o dönemde Mısır Modern Sanat Müzesi direktörüydü) gibi isimlerin yer aldığı dört sergi düzenledi. İranlı, Türk ve Pakistanlı sanatçılar da AFME bağışlarından yararlandı.
1957-58’de AFME, ABD’nin bölgesel müttefikleri arasındaki ilişkileri iyileştirme girişimiyle Bağdat ve Tahran’da Pakistan sanatı sergileri düzenledi. 1962-63 seneleri AFME’nin en faal olduğu dönemdi; bu dönemde kuruluş, New York, Minneapolis, Evanston, San Francisco, Spokane ve Pittsburgh’daki galerilere “ilgi çekici sergiler için yardım” sağladı.
Bu sergileri, yazarlar, entelektüeller ve şöhretler kadar Mısır, Libya ve Suudi Arabistan büyükelçileri gibi diplomatlar da izliyordu. Eserleri sergilenen sanatçıların çoğu, sergileri için alınan yardımlarda CIA’in parmağı olduğundan muhtemelen habersizlerdi.
Libya büyükelçisi Muhittin Fekini, Senatör Fullbright ve Suudi Arabistan büyükelçisi Şeyh Abdullah el-Hayyal, Ortadoğu Evi’nde düzenlenen bir sergide. Kaynak: AFME Yıllık Raporu, 1959-60
Cevad Selim, "Satıcı Kadın", 1953.
AFME’nin CIA’den toplam ne kadar para aldığı açık değil – kuruluşun finansmanı resmî olarak birkaç farklı kaynaktan sağlanıyordu, bunlar arasında 1955’te 500 bin dolar gibi dev bir bütçe sağlayan (2016 için 4,4 milyon dolara tekabül ediyor) Suudi petrol devi ARAMCO vardı.
1967'de New York Times’da CIA’in kuruluşa verdiği mali desteği ortaya çıkaran bir makalenin yayınlanması AFME için büyük darbe oldu, ama ABD hükümeti Eğitim ve Kültür İşleri Bürosu aracılığıyla Arap sanatına destek vermeye devam etti. RAND Corporation’ın yakın zamanda yayınladığı “Sanatçılar ve Arap Baharı” başlıklı incelemede, bundan önceki iki ABD hükümetinin “bölgede aşırılıkçılıkla savaşmak ve demokrasi ile reformu teşvik etmek gibi ABD’nin uzun vadeli hedeflerine ulaşılmasında kültürel yardım programlarının rolünün” farkında olduğu belirtiliyor.
Sultan Suud el-Kasımî’nin 21 Nisan 2017’de Newsweek dergisinde yayınlanan How the CIA Secretly Funded Arab Art To Fight Communism başlıklı yazısından kısaltılarak çevrildi.