Zaha Hadid’in Pekin’de inşası süren SOHO kompleksi
Çincede, hakiki olamayacak kadar ucuza satılan taklit ya da korsan olarak üretilen marka ürünlere sokak ağzında shanzai denir. Shanzai kültürü ise bugünlerde mimari yapıların korsan taklitleriyle yeni bir düzleme geçmiş durumda. Çin, taklit mimari yapılar söz konusu olduğunda aslında epey ünlü: Eyfel Kulesi’nden tutun da Beyaz Saray’a kadar ve hatta küçük bir Avusturya kasabasına kadar, pek çok mimari imitasyona imza atmış bir ülke. Şimdi de, Zaha Hadid’in Pekin için tasarladığı ve henüz aslı bile tamamlanmayan bir yapının birebir kopyası, Chongqing bölgesinde bir başka şirket tarafından inşa edilmeye başlandı ve hangisinin daha önce tamamlanacağına dair aralarında bir rekabet bile var.
Hadid’in 2011’in Ağustos ayında görücüye çıkan Wangjing SOHO kompleksi tasarımının inşasının 2014’te tamamlanması bekleniyor. SOHO kompleksini inşa eden firma ise, Chongqing’de Meiquan 22nd Century adı verilen taklit projenin aslından önce tamamlanmasından endişeli.
Zaha Hadid Architects’de proje yöneticisi olarak çalışan Satoshi Ohashi’nin Der Spiegel’e yaptığı açıklamaya göre Chongqingli korsanlar, muhtemelen projeye ait dijital dökümanları bir şekilde ele geçirmişler. Satoshi Ohashi, “eğer teknik imkânlarınız yeterliyse, salt bu bilgilerle benzer bir bina yapmak mümkün ancak kesinlikle orijinalinin bir çeşit simülasyonu olmaktan öteye geçemeyecektir,” diyor.
Peki böyle bir durumda hukuksal yaklaşım ne? Telif hakları yasaları, taklit ya da korsan yapıları da kapsıyor; ancak bu durumda hukuksal yollara başvurmak SOHO’nun problemini çözecek gibi görünmüyor. China Intellectual Property dergisi bu vaka çerçevesinde hazırladığı haberde, şimdiye dek Çin’de, mimari bağlamda fikir haklarına yönelik özel bir kanun tasarısının yürürlüğe girmediğini ve Zaha Hadid’in şirketinin bu bağlamda yasal yollara başvurduğu takdirde tazminat alabileceğini, ancak taklit yapının inşasının durdurulmayacağı yorumunda bulunuyor. Öte yandan Zaha Hadid’in, bu taklit yapıda ortaya çıkması muhtemel ‘mutasyonların’ oldukça heyecan verici olacağını söylemesi, bu durumdan pek de rahatsızlık duymadığını gösteriyor. Şikâyetçi olduğu tek nokta, tasarımının kopyasından önce tamamlanması çabasının yarattığı baskı.
Günümüz mimarlığının bu şöhretli yıldızının Çin’de halihazırda on bir projesi daha var ve ülkede mimarlık fakülteleri ve ofislerinde tasarımları ilgiyle takip ediliyor. Öyle ki mimarlardan, sanatçılardan ve hayranlarından oluşan 15.000 kişilik bir kalabalık, ‘fütüristik’ Galaxy SOHO kompleksinin yakın zamandaki açılışında yaptığı konuşmayı dinlemek için akın etmişti.
Orijinal Hallstat (solda) ve Çin’deki Hallstat (sağda)
Zaha Hadid, Çin’de yapılarının taklitlerinin inşa edildiğini gören ilk Batılı mimar değil elbette. Geçtiğimiz yıl Avusturya Alplerinde yer alan ve UNESCO Dünya Mirası Sit Alanı olarak tescillenmiş Hallstatt kasabasının sakinleri, evlerinin yıllar içinde Çinli mimarlar tarafından gizlice fotoğraflandığını ve birebir kopyalarının inşaatına başlandığını öğrendiklerinde, büyük bir şaşkınlık yaşamış ve hoşnutsuzluklarını dile getirmişlerdi.
Pekin’deki yeni nesil “sürreel” CCTV kulesinin tasarımcısı Hollandalı mimar Rem Koolhaas, Çin’de kent sınırlarının müthiş bir hızla genişlemesinin, her şeyi dizüstü bilgisayarlarında kes-yapıştır yöntemiyle halleden mimarlar çıkarmasıyla ilgili olduğunu dile getirmişti. Koolhaas Mutations kitabında bu mimarları “Photoshop tasarımcıları” olarak adlandırmıştı: “Photoshop, fotoğrafları kolajlamak için kullandığımız bir program ve bu da artık mimari ve kentsel üretimin (Çin’de) bir esası haline geldi... Bugün her tür tasarım artık Photoshop’la kolayca yapılabiliyor; hatta bütün bir kenti bile bu şekilde tasarlayabilirsiniz.”
Ohashi, yeni nesil Çinli mimarların öteden beri Hadid’in mimari yaklaşımını takip ettiklerini ve ondan ilham aldıklarını; Çin’de onun yapılarının taklitlerinin türemesinin hiç de sürpriz olmadığını belirtiyor: “Zaha’nın yaptıklarını beğenenler olduğu müddetçe, Çin’de onun taklitlerini görmeye devam edeceğiz ve eminim ki şu anda bir mimar, Guangzhou Opera Binası’nın bir başka versiyonu üzerinden çalışmaya çoktan başlamıştır.” [NÖ]
Kaynaklar:
http://www.independent.co.uk/arts-entertainment/architecture/plagiarism-if-you-build-it-they-will-come-and-copy-it-8436101.html
http://hyperallergic.com/62849/chinese-pirate-architects-copycat-zaha-hadids-new-complex/
http://www.spiegel.de/international/zeitgeist/pirated-copy-of-design-by-star-architect-hadid-being-built-in-china-a-874390.html