Eleştirel düşüncenin ve felsefi sorgulamanın ışığı altında zihinlerde oluşan ‘dertlenme’ baskılanamamış ve tarih boyunca farklı eylemlerle açığa çıkmıştır. Bu eylemler günümüzde de çoğalıp çeşitlenerek devam etmektedir. Bununla birlikte ‘Derdi kusma’ noktasında ifade araçlarının ve yöntemlerinin değiştiğini görmekteyiz. Bu çalışmada, çeşitli alanlarda özgür düşünceyle sorgulama ve düşüncelerin hür bir şekilde ifade edilmesi gerektiği inancıyla, ‘dertlenme-derdi kusma’ ve sanat-mekân ilişkisi üzerinden incelemeler yapılmıştır. Bu ilişkinin sorgulamaya farklı bir yön ve değer kattığı düşünülmüştür. Eleştiri ve sorgulamanın devamındaki dertlenme ve derdi kusma yolunda sanatın, mekânın, disiplinlerarası ilişkinin varlığı ve kullanım şekli incelenerek düşünceyi yansıtmanın önemi konusunda farkındalığın güçlendirilmesi amaçlanmıştır.
Londra finans merkezinde Space Hijackers Eylemi – Kriket Maçı
Sorgulama eyleminin XX. yüzyılda ve oradan da günümüze evrilmesinde etkili olan gelişmelerden birisi eleştirel teoridir. Bununla birlikte sorgulama eyleminin yer yer anarşist teori ile de kesişen yönleri olduğu söylenebilir. Anarşizm, daha iyi bir hayat için arzulanana doğru hareketlenme olarak tanımlanabilmektedir. Anarşizm, hem söylemi hem de eylemi barındırarak farkındalık yaratmakta, propaganda, manifesto gibi enstrümanlar kullanarak insanları uyandırmaktadır. Tarihte ve günümüzde hayatın, düzenin eleştirilmesiyle harekete geçen ve bunun sonuçlarını eyleme döken çeşitli oluşumlar vardır. Bu oluşumlar güçlü bir karşı duruşu yansıtmaktadır. En büyük özellikleri ise hayata dair sosyal, politik, psikolojik ve ekolojik durumlara karşı eleştirilerini sanat ve mekân ile yansıtmalarıdır. Bu noktada aktivizm-eylemcilik sanat ile birleşerek ‘artivizm’i yani eylemci sanatı yaratmaktadır.
İnsanlık tarihinde Aydınlanma ile birlikte sosyal ve politik yaşantılardaki değişimlerle hayata karşı söylemler hep sanatla ifade bulmuştur. Bu değişimler romantiklerle yoğun bir şekilde başlayarak Fütüristler, Dadacılar, Sürrealistler, Konstrüktivistler ve Avangardistler ile birlikte şiddetini artırmıştır. Ne şekilde olursa olsun sorgulama eyleminin sonucunda düzenlere direnen, uykudan uyanıp ayaklanan ya da buna olanak sağlayan, insanlarla var olan sanat kendisini göstermektedir. Sanatlaşan hayat var olan dünya düzenini değiştirmektedir. Mekân ise bunu yansıtan ve hayata geçiren bir öğe olarak öne çıkmaktadır.
Bu çalışmada Postmodernizmin başlangıcı olarak sayılan ve avangardın doruk noktasını yaşadığı 1968 yılı ile Postmodernizm sonrası dönem olarak sayabileceğimiz günümüz karşılaştırması yapılmaktadır. Çoğu noktada ise daha çok birbirlerini andıran söylemler ve olaylarla karşılaşmaktayız.[1]
İçindekiler:
1. GİRİŞ......................................................................................................................1
1.1. ÇALIŞMANIN AMACI .................................................................................. 2
1.2. ÇALIŞMANIN KAPSAMI.............................................................................. 3
1.3. ÇALIŞMANIN YÖNTEMİ ............................................................................. 4
2. SORGULAMA EYLEMİ ve SANAT .................................................................. 5
2.1. SORGULAMA ve FELSEFİ ÖĞRETİ OLARAK ELEŞTİREL TEORİ ....... 6
2.2. SORGULAMA EYLEMİ ve DIŞAVURUMU.............................................. 11
2.2.1. Sorgulama ve Anarşist Teori................................................................... 12
2.2.2. Eylemcilik-‘Aktivizm’ ve Sanat-Mekân: Eylemci Sanat-‘Artivizm’ ..... 15
2.3. BÖLÜM SONUCU ........................................................................................ 20
3. 1960’LARDA BAŞKALDIRI ve SANAT-MEKÂN ......................................... 21
3.1. 1960’LARI KARAKTERİZE EDEN GELİŞMELER - 1968 YILI .............. 21
3.2. 1960’LARDA BAŞKALDIRI ARACI OLARAK SANAT-MEKÂN İLİŞKİSİ................................................................................................................. 25
3.2.1. Avangard.................................................................................................26
3.2.2. Sitüasyonist Enternasyonaller.................................................................28
Durumculuk .......................................................................................... 31
Mimarlığa ve Şehirciliğe Bakış ............................................................ 31
3.2.3. ‘Anarchitecture’......................................................................................35
3.2.4. ‘Micronation Movement’ – Mikro Uluslar ............................................. 39
3.2.5. ‘Do it Yourself’ ....................................................................................... 43
3.3. BÖLÜM SONUCU ........................................................................................ 45
4. 2000’LERDE BAŞKALDIRI VE MEKÂN-MİMARLIK BAĞLAMINDA 1960’LAR İLE İLİŞKİSİ......................................................................................... 48
4.1. 2000’LERDE BAŞKALDIRI ve “ARTİVİZM”............................................ 48
4.2. SORGULAMAYA İTME – FARKINDALIK YARATMA: DİJİTALLEŞMENİN ETKİLERİ.......................................................................... 51
4.2.1. Hactivism–Hackitecture........................................................................52
4.2.2. ‘Anarchitecture’ ile ‘Hackitecture’ İlişkisi ............................................. 56
4.3. KESİNTİYE UĞRATMA – HAYATI DÖNÜŞTÜRME.............................. 57
4.3.1. Squatlar....................................................................................................58
4.3.2. ‘Micronation Movement’ ile ‘Squat’ İlişkisi .......................................... 61
4.4. PRAKSİSLER – MEKÂNIN İÇERİKLEŞMESİ .......................................... 62
4.4.1. Başka Mekânlar – ‘Bellastock’ ............................................................... 63
4.4.2. ‘Do it yourself’ ile ‘Bellastock’ İlişkisi ................................................... 64
4.4.3. ‘Event’ Olarak ‘Gezi Olayı’ ve S.E.’nin Ürettiği Pratiklerle İlişkisi ...... 65
4.5. BÖLÜM SONUCU ........................................................................................ 73
5. GENEL DEĞERLENDİRME ve SONUÇ ........................................................ 75
Yazar: Güliz Kabasoğlu
Tez Danışmanı: Prof. Dr. Emel Ardaman
Yer Bilgisi: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi / Fen Bilimleri Enstitüsü / Mimarlık Anabilim Dalı
Türü: Yüksek Lisans
Yılı: 2015
[1] Bu özet için tezin yazarına teşekkür ederiz.