İsveçli aristokrat, koleksiyoner ve yayıncı Rolf de Maré, 1920’de Ballets Suédois (İsveç Balesi) adlı bir kumpanya kurar. Diyagilev’in Ballets Russes (Rus Balesi) topluluğundan ilham alan Maré; Jean Cocteau, Fernand Léger, Francis Picabia, Giorgio de Chirico, Erik Satie gibi avangard sanatçıları diledikleri deneyleri yapmak üzere grubuna davet eder. Bütün koreografiler, Maré'nin sevgilisi, İsveç Kraliyet Balesi baletlerinden Jean Börlin'e aittir. Börlin İsveç'te, Ballets Russes üyesi Mihail Fokine'den ders almıştır. Aile servetini arkasına alan Maré'nin kumpanyası, görülmemiş deneylere imza atarak, Avrupa ve ABD'de pek çok turneye çıkar.
1925’e kadar süren kısa ömrü boyunca Ballets Suédois 24 eser sahneler. Maré'nin niyeti bale gösterilerine daha geniş kesimlerin ilgisini çekmektir. Zaman zaman işçi sınıfı mahallelerindeki eğlence mekânlarına gidip gösterileri için ilham ararlar. Cole Porter gibi caz müzisyenlerinin eserleri ilk kez balede kullanılır; gösterilerden birinde dansçılar sahneye patenle çıkar, ki o dönem için görülmemiş bir olaydır bu. O dönem Paris'i kasıp kavuran Afrika hayranlığı ve primitivizm, İsveç Balesi'nin repertuarına da yansır. Müziği Darius Milhaud'ya, sahne ve kostüm tasarımları Fernand Léger'ye ait olan "negro-kübist" La création du monde (Dünyanın Yaratılışı), Afrika mitolojisine dayanmaktadır. Kongolu sanatçı Faustin Linyekula, dönemin kolonyal gerçeklikleri göz ardı edilerek kurgulanmış bu eseri günümüzde eleştirel bir bakışla yeniden sahnelemiştir. Grubun repartuarında, "Dervişler" başlıklı, oryantalist bir eser de bulunur.
Müziği Erik Satie’ye ait olan, yönetmenliğini ve sahne tasarımını Francis Picabia’nın yaptığı, ve ilk “enstantaneist bale” olarak nitelenen Relâche, bugün nadiren de olsa uyarlanarak sahnelenmeye devam eden eserlerden bir diğeridir. Aynı zamanda, 1925'te ölen Erik Satie'nin son eseridir. Gösteri herkes tarafından dadacılara has bir şaka addedilir: Her şeyden önce, başlığı relâche, Fransızca'da bir etkinliğin iptal edildiğini ifade eder. Dansçılar gündelik giysileriyle seyirciler arasına saklanmışlardır ve ışıklar söndüğünde sahneye çıkıp üzerlerindeki çıkarırlar. Puantiyeli kostümleri aynalarla kaplıdır, sahne ışıkları üzerlerine vurdukça seyircilerin izlemesi zorlaşır. İzlemeyi zorlaştıran bir diğer etken de müziğin sesinin aşırı yüksek olmasıdır. Zaten Picabia, 391 dergisinde gösteri için yayınladığı ilanda izleyicileri yanlarında güneş gözlüğü ve kulak tıkacı getirmeleri için uyarmıştır. İki perdelik gösterinin arasında, René Clair’in çektiği ve Marcel Duchamp, Man Ray, Picabia, Jean Börlin ve Clair’in oynadığı, 20 dakikalık Antrakt adlı kısa bir sürreel film gösterilir (video aşağıda). Picabia, senaryosunu yazdığı film hakkında, “kahkahalarla gülme hakkından başka hiçbir şeye saygısı yok” diyecektir.
Bütün gösterilerin koreograflığını ve baş dansçılığını üstlenmiş olan Jean Börlin, muhtemelen bu ağır çalışma koşullarının etkisiyle zaman geçtikçe yıpranır, uyuşturucu kullanmaya başlar; nihayet Maré'yle ilişkileri de bozulur ve kumpanya kapanır. Ayrıldığı İsveç Kraliyet Balesi tarafından kara listeye alınmış olan Börlin'in dans hayatı biter ve birkaç yıl sonra hastalanarak ölür. İsveç Balesi repertuarındaki eserlerin müzikleri kanona dahil olurken, vaktiyle "Yeni Nijinski" olarak nitelenen Börlin'in koreografileri büyük ölçüde unutulur. Arşivleri ve tarihsel kayıtları inceleyerek kayıp bale eserlerini yeniden kurgulayan Kenneth Archer ve Millicent Hodson'ın çabalarıyla, Börlin'in dört eseri yeniden kurgulanır.
Jean Börlin (1893-1930)
Sol: Ballets Suédois afişi, Fernand Léger. Sağ: "Relâche" için kostüm çalışması, Francis Picabia
Sol: Fernand Léger (sol) ile Rolf de Maré, "Skating Rink" (Paten Pisti) adlı gösterilerinin hazırlıkları sırasında işçi sınıfı mahallelerindeki barları gezerken. Sağ: Léger'nin "Skating Rink" için kostüm tasarımı.
Fernand Léger’nin sahne tasarımını yaptığı “Dünyanın Yaratılışı” adlı gösteriden.
“Relâche”tan bir sahne, Paris 1924. Arka plan araba farlarıyla kaplanmış.
Rolf de Maré ve Jean Börlin, “Antrakt” filminin çekimlerinde.
Ballet_Suédois.pdf
performa-arts.org
next.liberation.fr
www.moma.org
articles.latimes.com
www.hodsonarcher.com
www.kfda.be
www.nytimes.com