etoy nedir?
etoy, 1994 yılında İsviçre’de ortaya çıkmış olan bir ‘internet çetesi’dir. Sanatçılar, tasarımcılar, mimarlar, popstarlar, pazarlamacılar, sistem mühendisleri ve kod yazarlarından oluşan bir grubun kurduğu bir ‘sanat korporasyonu’dur. Hissedarlarının gizli tutulduğu bir şirket: ‘etoy.CORPORATION’ olarak kurulur. Kuruluşunun hemen ardından pazar değeri ile ilgili spekülasyonlar yapılmaya başlanır. Şirketin markası ilk etapta 25 kurucuya aittir. Sonraları ‘etoy.SHARES’ ortaya çıkacak, etoy hisseleri halka, yatırımcılara açılacak; etoy ağı sınırsızca genişleyecektir.
etoy, çağımızın kaynaklarını, araçlarını ve yasal sistemini alır ve onlardan “birleşik (corporate) bir heykel” oluşturur. Çağımızın şirket yapısını, bu yasal sistemi sabote etmek amacıyla kullanır. etoy’un sloganı, “gerçekliği geride bırakmak”tır. Amacını, “enformasyonun ve malların seri üretimi ve tüketimi, küresel ulaşım, markalaşma, kârın maksimizasyonu, artan karmaşıklık, teknolojinin hayata nüfuzu ve sanallaşma gibi kararsız parametrelerin hakimiyeti altındaki bir dünyada; sanatsal üretimi, bu yeni parametrelere göre dönüştürmek” olarak tarif eder. Bu doğrultuda çeşitli organizasyonlar düzenler, dijital uygulamalar üretir, ‘hacking/hijacking’ eylemleri gerçekleştirir. Şirketin kurucuları kendilerine ‘ajanlar’ (‘etoy.AGENTS’) olarak hitap ederler.
etoy neler yapmıştır?
Şirketin internet dışındaki ilk eylemi 30 Kasım 1994 yılında gerçekleşir. Bu tarihte etoy, İsviçre’nin Basel kentinde bir parti gerçekleştirir. Partide transeksüel yıldız COCO sahne alır. 1995 yılında ise etoy, ‘etoy.INTERNET-TANK-SYSTEM’ adlı projesinin ilk versiyonunu çıkarır, çeşitli etkinlikler düzenler, festivallere katılır.
31 Mart 1996’da etoy’un en çok ses getiren çalışmalarından biri olan digital hijack [dijital adam kaçırma] başlar. Bu proje kapsamında, 2400 civarı popüler kelime kullanılarak, arama motorlarında ilk 10 sayfada çıkması sağlanan sahte bir site hazırlanır. Bu siteye girenlere ‘rehine’ yakıştırması yapılır. Projenin başlamasından bir ay sonra 600.000 kişi ‘rehin’ alınır.
20 Haziran 1996’ta CIA etoy’la ilgili soruşturma açar. Soruşturmanın sebebi, ‘etoy.ANONYMOUS-MAILER’ isimli bir hesaptan ABD başkanına gelen şantaj ve tehdit mailleridir. ‘etoy.ANONYMOUS-MAILER’, kullanıcıların gerçek e-posta adreslerini saklamasını sağlayan bir servistir.
Avusturya Polis Teşkilatı da etoy’a karşı soruşturma başlatır, anti-terör timinden özel ajanları devreye sokar.
7 Aralık 1996’da bir TV kanalında yapılan loto çekilişinde bir ‘etoy ajanı’ kamera önüne atlar. Bu olay ‘digital hijack’in bir devamı ve etoy’un markasının reklamı olarak değerlendirilir.
etoy, 18 Haziran 1997’de, Zürih şehrinin İsviçreli pop grubu YELLO’ya layık gördüğü ödülün kutlama partisine yönelik bir eylem gerçekleştirir. ‘etoy ajanları’ güvenlik görevlileri kılığında partiye katılır. Parti katılımcılarına, içlerinde YELLO’nun şarkılarından birinin remix’i çaldıktan sonra 45 saniye içinde çözülmezse bilgiyarlarını çökertecek hazır bir html kodu içeren disketler hediye edilir. YELLO’nun resmi internet sitesi ‘hack’lenir. 1998’de benzeri bir eylem SF MoMA’ya da yapılır. Bu tarz ‘hacking/hijacking’ eylemleri etoy’un tanınırlığını (‘etoy.CELEBRITY-STATUS’) artırarak, hisselerinin değerlerinin yükselmesini sağlamaktadır.
etoy, 25 Ağustos 1997’de Budapeşte’de bir galeride gerçekleşen bir partide bir ‘hack/hijack’ eylemi gerçekleştirir. Galeriye gelen her ziyeretçinin kimlik bilgileri ve parmak izleri alınır, her birine birer numara ve “etoy güvenlik kartı” verilir. Yazılan html kodu, her ziyaretçi için bir profil oluşturur ve ziyaretçilerin hareketlerini takip eder. Bu bilgiler parti boyunca duvarlara yansıtılır. Ayrıca mekâna gelen ziyaretçiler, gülme gazı (nitrous oxide) solumaya mecbur bırakılır.
‘etoy.SHARES’
etoy tarihinin en pahalı yatırımı için (4 adet kargo tankının inşası) yeterli kaynağı oluşturabilmek amacıyla, etoy hisseleri (‘etoy.SHARES’) 1998 yılında halka ve sanat koleksiyonerlerine açılır. Hisseler ilk kez 25 Ocak 1998’de, Viyana’da halka sunulur. İlk hisse alımını Avusturya’lı bakan Viktor Klima, Avusturya Sanat Koleksiyonu Artothek için yapar. Sonraları Migros’a bile hisse satışı yapılır.
etoy hisseleri, uzmanlar tarafından kesinlikle tavsiye edilmeyen, yüksek riskli ve finans piyasası normallerinin dışında seyreden hisselerdir. Pazarda ‘gerçek’ ürünler olarak karşılıkları bulunmaz. etoy’a göre, bizzat bu hisseler “sanat ürünleri”dir.
Temmuz 1998’de, kurucu üyelerden birinin etoy’dan ayrılmasıyla, nakit problemleriyle ve Amerikan yazılım ve eğlence sektöründeki bazı şirketlerin etoy’u devralmak istemesiyle birlikte, etoy hisseleri oldukça değer kaybeder.
‘TOYWAR’
1999’da, ABD merkezli e-ticaret şirketi eToys, etoy’a internet sitesinin isim hakları için 530.000 $ ve eToys’un hisselerinden pay vermeyi teklif eder; fakat etoy bunu reddeder. Bunun üzerine, 8 Ekim 1999’da eToys, etoy’a karşı dava açar. Davanın sebebi basında, eToys.com’a girmek isteyen çocukların yanlışlıkla etoy.com’a tıklayıp bu “kötü adamlarla” karşılaşması ihtimali sebebiyle aile değerlerinin karşı karşıya olduğu tehlikeyle açıklanır. Asıl sebep ise tahmin edilebileceği üzere, eToys’un, etoy.com nedeniyle müşteri kaybetmesidir.
15 Kasım 1999’da, etoy kendine yapılan bu saldırıya karşı atağa geçer ve ‘digital hijack’ten o yana en başarılı projesi olan ‘TOYWAR’ı başlatır. Kasım 1999’da eToys’un etoy.com’u ele geçirmesini ve ‘etoy.ART-BRAND’in yok olmasını engellemek üzere, TOYWAR.com kurulur.
etoy, bu tür durumlarda alışılagelen yasal yöntemleri izlemek yerine, internet ağlarını ve basın yetkililerini örgütleyerek, rakibinin saldırganlığını kendine çevirmeyi başarır. Eylem boyunca 1799 kişi birçok farklı alanda mücadele verir. Mücadele sonucunda paranın gücü etkisiz kılınır. İnternette, duruşma salonlarında ve NASDAQ’ta oynanan oyunlarla, etoy ve destekçileri, eToys’u caydırmayı becerir.
etoy.com’da bu olay şu şekilde yorumlanır: “TOYWAR sizin gerçeklik kavrayışınızın ötesindedir! … Onu kimse kontrol edemez. Onun yaygın ve yok edilemeyecek kadar karmaşık olan beynini 1799 ajan inşa etmiştir. Para ve güç bu sisteme dokunamaz bile.”
Bu zaferin ardından etoy, katılımcı olan 1799 kişiye de etoy hissesi verir ve katılımcıların tümü ‘etoy.CORPORATION’un etkinliklerinde söz sahibi olurlar. Bu sebeple etoy’un internet sitesine oylama ve hisse değişim sistemleri yüklenir. etoy, tam anlamıyla bir komün şirketine dönüşür.
(http://www.etoy.com/)