Sanat dünyasının işlemesini sağlayan görünmez güçler var. Sanat danışmanları, arşivciler, konservatörler, sergi tasarımcıları… Sergilerin basın bültenlerinde ya da duvarlardaki afişlerde isimleri pek geçmiyor, ama bizim için anlam taşıyan estetik deneyimler onlar sayesinde mümkün oluyor. Bu sahne arkası çalışanlar topluluğunun biri de zanaatçılar, yani kaynak ustaları, heykelciler, ressamlar, son dokunuşçular ve genelde yıldız isimler için büyük ölçekli sanat yapıtlarını vücuda getirenler. Zanaatçılarıyla bilinen yerlerden biri de İtalya’daki Pietrasanta.
Pietrasanta’nın anlatılan hikâyesi şöyle: Michelangelo 1518’de Papa 10. Leo’nun emriyle burada mermer ararmış. O zamandan beri, sanatsal üretimini ve itibarını korumayı başarmış bu Toskana kentinden sayısız sanatçı gelip geçmiş. Bugün Pietrasanta’ya yayılmış çok sayıda mermer atölyesi, bronz dökümhanesi ile Damien Hirst, Marc Quinn, Fernando Botero, Helaine Blumenfeld gibi pek sanatçının yapıtlarını vücuda getiren zanaatçılar ya da İtalyanca deyişiyle artigiani mevcut.
Fotoğrafçı Henryk Hetflaisz’ın Pietrasanta’ya gelme sebebi heykelcileri fotoğraflamaktı. “Bugün faal olan çok az sayıda heykeltıraşın, 20. yüzyılın başındaki sanatçılardan alışkın olduğumuz türdeki atölyelerde çalıştığını fark ettim. Pek çoğu kâğıt ya da kille çalışıyor yahut modellerini çizmek için bilgisayar destekli tasarım programlarını kullanıyor. Tüm alçıya dökme, büyük boyuta aktarma ve elbette mermer (daha doğrusu bronz) uygulama işleri heykeltıraşın atölyesinin dışında gerçekleşiyor,” diye anlatıyor Hetflaisz. “Pietrasanta’nın adını o kadar çok duydum ki. Sonra burada, Akdeniz kumsallarıyla mermer kaynağı Carrara Dağları arasında yer alan bu küçük ve huzurlu Toskana kentinde, zanaatçıların çalıştığı kırktan fazla mermer atölye ve dökümhanesi keşfettim.”
Hetflaisz artigiani kesiminden o kadar etkilenmiş ki, onları fotoğraflamaya karar vermiş. Bunu da “Bu insanların adanmışlıkları, heyecanları ve işlerine karşı tutkuları beni inanılmaz etkiledi,” diye ifade ediyor. “Zanaatlarında bir sanat var. İşini iyi yapmak; doğru bir göz, aşırı detaycılık, bir fikri bir malzemeden (genellikle alçıdan) bir başka malzemeye aktarma becerisi ve elbette ölçek konusunda yetkinlik gerektiriyor, çünkü bir tasarının, 100 kat daha büyütülmüş hâliyle çok farklı duruyor ve bunu öngörüp süreç içinde pek çok estetik karar almak gerekiyor.”
Hetflaisz zanaatçıları yakından tanımak, portrelerini çekmek ve onları çalışırken fotoğraflamak için Pietrasanta’da altı ay geçirdi. Ortak kararla adı “Homo Faber” olan bu serinin bir bölümü New York’taki İtalyan Kültür Ensititüsü’nde sergilendi. Serideki pek çok fotoğrafta, Hetflaisz hayranlık beslediği zanaatçıları, işleriyle bütünleşmiş halde karelemiş. Bu aşırı bir romantikleştirme gibi görünebilir, ta ki onların isimlerinin, bütünleştikleri bu işlerde görünmeyeceğini anımsayana dek. Fotoğraflarının çekilmesiyle ilgili ne hissettiklerini de merak ediyorum.
“Olağanüstü becerikli bu zanaatçıların fark edilmeyi hak ettiklerini düşündüm ve fotoğraflarının New York’ta sergilenmesinden memnun olacaklarını umdum” diyor Hetflaisz. “Projeye yönelik çok sayıda olumlu mesaj ve teşekkür aldık. Kimileri ise, daha ziyade, işleri üzerinde çalışılan sanatçıların nasıl tepki vereceğini merak etti. İzleyicilerin pek çoğu da sadece onların isimlerini ve fotoğraf künyelerinde geçen atölye isimlerini merak etti. Pietrasanta’daki zanaatçılar dünyası adeta ben-merkezsiz bir bölge.”
Henryk Hetflaisz. Da Prato dökümhanesinde zanaatkâr
Henryk Hetflaisz. Guillaume Lamy, Stagetti’de
Henryk Hetflaisz. Ivor Poli Atölyesi’nde zanaatkâr
Henryk Hetflaisz. Beneone Olaru
Henryk Hetflaisz. Mariani’de üç zanaatkâr
Henryk Hetflaisz. Evelina Ravaglia, Sem Atölyesi’nde Damien Hirst’ün melek heykeli üstünde çalışıyor
Henryk Hetflaisz. Mariani dökümhanesinde zanaatkârlar
Kaynak: Getting to Know the Artisans Who Make Other People’s Art